Amil Jaya - Dalam Kenangan

SETIAP zaman akan melahirkan sasterawan besar yang tidak dilupakan sejarah. Barangkali inilah kata-kata yang sesuai untuk menggambarkan kedudukan Amil Jaya dalam konteks sastera Sabah. Beliau lahir pada zaman di mana rakyat dan negeri ini memerlukan kehadirannya dan beliau telah melakukan apa yang terbaik untuk itu. Beliau bukan sahaja meninggalkan sejumlah besar karya sastera yang hebat dalam pelbagai genre, tetapi sumbangan pemikirannya diiktiraf bukan sahaja di negara ini, malah di peringkat serantau.

Amil Jaya atau nama sebenarnya Datuk Ismail bin Abas lahir pada 5 November 1939 di kampung Pirasan Kota Belud. Beliau mendapat pendidikan awal di Government Primary School. Tenghilan, Tuaran. Setelah tamat sekolah rendah, beliau menjadi guru di Sekolah Sukarela Rakyat di Kampung Wangkod, Tenghilan. Beliau kemudian memasuki Pusat Latihan Guru-Guru Bumiputera dan setelah menamatkan latihan di pusat itu beliau kembali bertugas sebagai guru besar di Sekolah Sukarela Rakyat Wangkod, Tenghilan. Tidak lama kemudian beliau menjadi guru besar di SRK Selupoh, Tuaran sehingga tahun 1968.

Pada tahun 1969 beliau mengikuti kursus perguruan di Maktab perguruan Bahasa Kuala Lumpur dan kemudian di Maktab Perguruan Sultan Idris Tanjung Malim. Perak. Kerana minat yang mendalam dalam bidang ksusasteraan, pada tahun 1974 beliau menyertai Biro Kesusasteraan Borneo (Borneo Literature Bureau) Cawangan Sabah, sebagai editor.

Apabila Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP) menubuhkan cawangannya di Sabah dan Biro Kesusasteraan Borneo diserapkan ke dalam DBP, Amil Jaya turut menyertai agensi baharu itu sebagai pegawai penyelidik. Pada tahun 1976 beliau mengikuti kursus pengajian luar kampus Universiti Sains Malaysia Pulau Pinang sehingga berjaya mendapat Ijazah Sarjana Muda sastera pada tahun 1982 dan pada tahun 1990 beliau menjadi Pengarah DBP cawangan Sabah sehingga bersara pada tahun 1994.

Beliau mula menulis pada tahun 1958, tetapi puncak kegemilangannya dalam bidang sastera ialah pada tahun 1970-an sehingga tahun 1990-an. Sebagai sasterawan, beliau adalah tokoh besar yang paling konsisten dan paling menyerlah di Sabah pada zamannya. Pada tahun 1990, beliau menerima Anugerah Sastera Negeri Sabah, Pada tahun 1992, beliau menerima hadiah SEA Write Award daripada Kerajaan Thailand. Beliau juga turut menerima penghargaan daripada kerajaan Negara Brunei Darussalam kerana sumbangannya yang besaqr terhadap bidang sastera di kepulauan Borneo ini.

Walaupun pemikiran beliau amat tajam dalam merombak keadaan, dianggap pejuang yang revolusioner, peka terhadap kedaifan ekonomi masyarakat di sekeliling, tetapi beliau bukanlah seorang ahli atau tokoh politik. Seperti yang beliau perakui sendiri, beliau tidak pernah menyertai sebarang parti politik di Sabah. Penglibatannya dalam politik mungkin hanya berkisar dalam institusi atau gerakan sastera sahaja, terutama sekali penglibatan beliau sebagai tokoh pemimpin dalam “Badan Bahasa dan Sastera Sabah (BAHASA) yang diterajuinya pada tahun 1984 apabila badan ini dihidupkan kembali dengan bantuan beberapa aktivis sastera di Sabah. Beliau kemudian digulingkan Allahyarhamah Hajah Sairah Haji Antin yang bertanding pada pemilihan tahun 1995.

Ketika BAHASA mengalami tahun-tahun kritikal dengan berlakunya pergolakan dalaman pada awal alaf baharu, nama beliau disebut semula sebagai antara tokoh yang layak menerajui kembali badan bahasa dan sastera yang berpengaruh di Sabah dan menjadi kerabat GAPENA itu. Akhirnya beliau muncul semula merebut Jawatan Yang Di Pertua Badan BAHASA pada pemilihan tahun 2003. Walau bagaimana pun pada pemilihan tahun 2007 beliau mengundur diri atas sebab-sebab kesihatan dan menyerahkan kepimpinan BAHASA kepada Jasni Matlani.

Sesungguhnya Amil Jaya adalah sasterawan besar di Sabah, malah di peringkat kebangsaan dan serantau. Beliau sebenarnya layak dicalonkan sebagai penerima anugerah ’Sasterawan Negara’ berdasarkan keterlibatan dan sumbangannya yang tidak terhingga itu. Beliau layak dicatat dalam tinta emas sejarah negara ini dan malah sangat wajar menjadi kebanggaan bangsanya. Beliau bukan sahaja mempunyai identiti tersendiri di sepanjang penglibatannya, tetapi karyanya sama ada dalam genre puisi, cerpen, esei kritikan sastera dan novel, meninggalkan segugus besar pemikiran dan gagasan yang tidak ternilai untuk bangsa dan negaranya.

Beberapa buah novelnya yang dianggap penting dan begitu dominan dalam kerjaya penulisannya seperti Cerah, Bagaton dan Ngayau akan sentiasa mendapat perhatian. Malah terus diperkatakan oleh kritikawan dan sarjana dalam dan luar negara daripada pelbagai perspektif, pendekatan dan teori.

Beliau akan terus dikenang dan dihargai untuk jangka masa yang lama. Sasterawan lain mungkin akan tumbuh, tetapi Amil Jaya sentiasa disebut namanya sebagai sasterawan besar untuk zamannya. Beilau akan terus hidup dalam ingatan khalayak sastera negeri ini sampai bila-bila kerana beliau adalah sasterawan besar yang tidak mungkin akan dilupakan sejarah.